Kompleks uzročnika čađavih mrlja

Prva proučavanja kompleksa prouzrokovača čađavih mrlja kod jabuke i kruške

Kompleks uzročnika čađavih mrlja

Pišu: Tatjana Knežević, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad Radivoje Jevtić, Naučni institut za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad Mark Gleason, lowa State University, Aines, Iowa, USA

S' obzirom da se gljive koje prouzrokuju SBFS kompleks razvijaju površinski na plodu i ne utičti na razvoj ploda, ekonomski gubici nastaju prvenstveno, usled umanjenog kvaliteta i komercijalne vrednosti plodova jabuke, na kojima se pojavljuju čađave mrlje i različite grupe sitnih crnih pega. Plodovi jabuke sa ovakvim simptomiima su neprihvailjivi za potrošača i njihova tržišna vrednost može, biti redukovana i više od 90%.

Prema najnovijim istražanjima u SAD i Kini, preko 40 gljiva čini kompleks prouzrokovača čađavih mrlja i crnotačkaste zonalne pegavosti ploda jabuke i kruške. U svetskim razmerama, ovaj kompleks prouzrokuje dva najčešća i najšire rasprostranjena oboljenja u toplim i vlažnim proizvodnim područjima. Iako su simptomi na plodovima jabuke i kruške i ranije zapažani u različitim lokalitetima Srbije, njihovoj pojavi nije se pridavao značaj, s obzirom da ne utiču na razvoj ploda. Uzorci jabuka sa karakterističnim simptomima prikupljeni su tokom septembra i oktobra 2005. godine u šest voćnjaka, na lokalitetima Niša, Bačke Palanke, Savinog Sela i Bele Crkve. Mikroskopskim pregledom plodova jabuke sorti Ajdared, Zlatni delišes, Jonagold, Greni smit i autohtone sorte kruške, ustanovljeni su svi poznati tipovi micelije prouzrokovača iz ovog kompleksa, osim tipa "diskretne pegavosti" (discrete speck).

Uvodne napomene

Gljive ovog kompleksa se razvijaju na epikutikulamoj voštanoj prevlaci ploda jabuke. Predstavljaju prouzrokovače dva najraširenija oboljenja u toplim i vlažnim područjiia proizvodnje jabuke u svetu. Većina literaturnih podataka o ovom kompleksu prouzrokovača potiče iz SAD, gde predstavljaju glavne bolesti u komercijalnim zasadima za proizvodnju jabuka (Malus x domestica Borkh.), u istočnim delovima Severne Amerike i na području Srednjeg Zapada.

Ovaj kompleks oboljenja veoma je malo proučen u Evropi. Stoga je profesor Mark Gleason (Iowa State Universitv) započeo projekat sa ciljem da se ovaj kompleks oboljenja detaljnije prouči i u Evropi (Nemačka, Poljska, Srbija).

U stranoj literaturi ovaj kompleks prouzrokovača bolesti jabuke i kruške sreče se pod nazivom "sooty blotch" i "flyspeck". S obzirom na izgled simptoma koji su utvrđeni na uzorcima prikupljenim u nekoliko lokaliteta u Srbiji, predlaže se da narodni naziv (na srpskom) bude "kompleks prouzrokovača čađavih mrlja i crnotačkaste zonalne pegavosti ploda jabuke i kruške".

S obzirom da je danas poznato da u etiologiji ove bolesti učestvuje veći, do sada nepoznati broj prouzrokovača, u predloženom nazivu upotrebljenaje reč kompleks. Pod tim se pođrazumevaju svi ispoljeni simptomi, sa i bez micelijskog matriksa. Inače, miceiijski matriks predstavlja micelijsku matricu.

Na osnovu prisustva simptoma micelijskog matriksa, koji podsećaju na čađave pege, nazvani su čađave mrlje /u literaturi sooty (čađav), blotch (mrlja)/. Iako je termin "blotch" do sada u našoj mikološkoj literaturi prevođen kao pegavost, kod jabuke se pojam "čađava pegavost" več odnosi na simptome koje prouzrokuje Venturia inaequalis na listu. Takođe, izgled čađavih površina na plodu jabuke mnogo više podsečaju na mrlje, nego na pege. Iz tih razloga, smatra se daje najprihvatljiviji narodni naziv za ovaj tip simptoma čađave mrije.

Bukvalni prevod naziva dela kompleksa koji se odnosi na simptome gde nije prisutan micelijski matriks bio bi "flvspeck (pegavost od muve), jer prvobitno opisani simptom pođseća na mrlje od izmeta insekata. Međutim, kod nas je taj termin bio nepodesan iz, najmanje, dva razloga: duh našeg jezika i najnovija saznanja da taj tačkasti tip pegavosti ima još dva pojavna oblika (discrete speck - diskretna pegavost i compact speck - kompaktna pegavost). Ove pege su zonalnog tipa. Imajući u vidu napred izneto, smatra se da je najprihvatljiviji naziv za ovaj tip simptoma u našem jeziku crnotačkasta zonalna pegavost.

U daljem tekstu koristiće se uobičajeni akronim (skraćenica od prvih slova punog naziva na engleskom jeziku) za kompleks ovih patogena SBFS (Sooty Blotch Fly Speck).

Napredak u proučavanju taksonomije i razumevanju ekologije SBFS kompleksa usporen je teškoćama u izolaciji, održavanju i identifikaciji ovih gljiva u kulturi i na pokožici jabuke. Nakon više od 150 godina proučavanja, iz tog kompleksa identifikovane su samo četiri gljive: Peltaster fnicticola, Sutton&Hodges, Leptođontium elatius De Hoog i Genstrumia polystigmatis, koje prouzrokuju simptome tipa čađavih mrlja i Schizothyrium pomi, koja prouzrokuje simptome koji podsećaju na mrlje od izmeta insekata.

Najnovija istraživanja, koja kombinuju molekularne tehnike sa opisima morfološkihkih karakteristika prouzrokovača, navode da postoji najmanje 30 vrsta u SBFS kompleksu u regionu Gornjeg srednjeg zapada SAD i još namanje deset u centralnoj Kini. Uporedo sa istraživanjima etiologije bolesti, može se očekivati i identifikacija novih vrsta gljiva, kao prokovača ovih bolesti.

Morfologija SBFS kolonija na jabuci.

Tipovi micelije su klasilikovani kao mrlje i pege na osnovu prisustva ili odsustva tamnog micelijskog matriksa. U ranijim literarnim izvorima se, za strukture uronjene u micelijski matriks, koristio naziv piknidi (kod prouzrokovača simptoma čađavih mrlja) i pseudotecije (kod prouzrokovača siinptoma crnotačkaste zonalne pegavosti). Međutim, nakon izučavanja, za sve tamne strukture predložen je naziv " tela nalik sklerocijama" (leririin sclcrotiuin - like bodies). S obzirom da se gljive koje prouzrokuju SBFS kompleks razvijaju površinski na plodu i ne utičti na razvoj ploda, ekonomski gubici nastaju prvenstveno, usled umanjenog kvaliteta i komercijalne vrednosti plodova jabuke, na kojima se pojavljuju čađave mrlje i različite grupe sitnih crnih pega (compact speck, discrete specic, flyspeck). Plodovi jabuke sa ovakvim simptomiima su neprihvailjivi za potrošača i njihova tržišna vrednost može, biti redukovana i više od 90%.

Mere borbe

 

Suzbijanje kompleksa prouzrokovača čađavih mrlja i crnotačkaste zonalne pegavosti plodova jabuke bazira se na agrotehničkim (rezMba) i hemijskim merama (upotreba neorganskih i organskih fungicida). Posebnu pažnju privlači odstranjivanje simptoma čađavih mrljm i crno-tačkastih zonalnih pega, upotrebom raznih sredstava za dezinfekciju nakom berbe jabuka.