Muškatle - Pelargonije po botaničkoj klasifikaciji pripadaju familiji Geraniaceae. Danas je poznato preko 280 vrsta Sve kulturne vrste pripadaju rodu Pelargonium dok iz divlje flore rodu Geraniaceae. Ime su dobilii od grčke reči pelargos, što znači roda, jer plod ove biljke jako podseća na rodin kljun. Pradomovina ove cvetnice je južna Afrika, oko područja Rta dobre nade, ali pronalazimo ih i u Australiji i Novom Zelandu.
Sve pelargonije možemo podeliti u nekoliko osnovnih grupa:
* zonalne-obične muškatle,
* viseće-muškatle,
* engleske,
* mirisne,
* egzotične tj.muškatle koju uzgajamo zbog dekorativnog lišća.
Svaka od ovih grupa ima svoje draži i koriste se za različite aranžmane. Kod nas su ipak najzastupljenije viseće i obične muškatle.
Razmnožava se generativno (semenom) ili vegetativno (reznicama).
Uvoðenjem proizvodnje muškatla iz semena načinjen je veliki korak prema industrijskoj proizvodnji ove biljke. Ipak, u mnogim zemljama, na primer u centralnoj Evropi i području Alpa, podvrste nastale sečenjem (rezanjem,) matičnih biljaka su takoðe veoma važne.
Većina vegetativno proizvedenih podvrsta su duplog cveta, što znači da ti cvetovi nisu plodni i ne proizvode seme. S&G Flovers uvoðenjem serije Ringo 2000, a kasnije i Pulsar je otpočeo svoju revoluciju u proizvodnji Pelargoniuma – ili gerani
juma, muškatla kako se u mnogim zemljama zovu. Uspeli su da iskombinuju prednost uzgajanja pelargonijuma iz semena (niski troškovi uzgajivanja) i pelargonijuma iz reznica (bez semena). Prednosti za korisnika ovakvih muškatla su ogromne.
Biljka neproizvodi seme i mahune, zato cvetovi duže traju i neopadaju latice! Za ureðivače bašta Florever je ekonomski privlačan pelarginijum, jer je skroman sa zahtevima održavanja.
Uzgajivači ga vole jer se lako uzgaja i zadržava kvalitet tokom dužeg transporta.
Florever ima sledeću koncepciju:
Muškatla neće proizvoditi polen.
Ovo je postignuto “citoplazmatičnim muškim sterilitetom” (CMS).
Pažljivijim posmatranjem cveta, postaje jasno da nedostaje tučak, i da biljka očito ne može da se opraši sama. Cvet je muški sterilan, ali nije ženski! Stoga, kada su drugi pelargonijumi u blizini, postoje male šanse da će biti oprašeni od strane insekata.
Zanimljivost je dupli cvet kod muškatle. Glavni organi biljke su koren, stablo i list. Svi drugi organi potiču iz ova tri. Latice cveta su zapravo listovi, ali su i tučkovi i prašnici evoluirali iz listova!
Uzgajivači muškatle koriste fenomen koji se zove “atavizam”: vraćanje na prethodni oblik. To rezultira da biljka sa cvetovima čiji su tučkovi i prašnici, povratak u ono što su prvobitno bili - listovi. Rezultat je dupli cvet, koji je naravno sterilan. Pelargonije su u suštini veoma zahvalne i dekorativne biljke. Svakodnevno ih treba zalivati (najbolje odstajalom vodom i to ujutro). Nedeljno bar jednom dobro prihraniti naročito za vreme letnjih žega.
Treba napomenuti da se suvi cvetovi i listovi redovno odstranjuju, ali samo kada su oni potpuno suvi jer ako otkinete bilo koji zeleni deo biljke, na otkinutom mestu nastaje «rana» koja je podložna napadu bakterije i gljivica uzročnika bolesti.
ZAŠTITA PELARGONIJA ILI MUŠKATLA
Pelargonije ili muškatle trpe od napada različitih poremećaja živog ili neživog porekla. Meðu patološkim poremećajima muškatla dominantni su uzročnici pegavosti, uvenuća, sušenja lista, staba i korena (Puccinia spp., Pythium spp, Verticillium spp, Xanthomonas spp), od štetočina najčešće srećemo lisne vaši, belu mušicau i grinje. Najčešći je neživi odnosno, abiotski poremećaj plutavost lišća pelargonija. U robnoj proizvodnji reznica pelargonija posljednjih godina proizvoðači usmeravaju mere biljne higijene i hemijsko suzbijanje protiv bakterijskog uvenuća, bele mušice i "mekokožnih" grinja.
Bakterijska pegavost i palež (Xanthomnas campestris pv. pelargonii) je potencijalno najopasniji poremećaj pelargonija, jer direktnim merama hemijske zaštite ne postižemo visoki procenat delovanja. Uzročnik ima razvijenu fiziološku rasu (pv.) pelargonii, što mu daje patogenost za rodove biljaka Geranium i Pelargonium. Bolest uzrokuje sindrome truleži stabla, uvenuća i pegavosti lišća, ali izraz bakterijska palež najbolje odgovara manifestaciji simptoma u našim uzgojnim uslovima.
Dinamika pojave i izgled simptoma zavisi od osetljivosti vrste i kultivara, uslova gajenja (temperatura i vlažnost, padavine), i potencijala ili izvora bolesti. Na primarno zaraženom lišću preko kontaminiranih kapljica vode se razvija pegavost, prvo vidljiva s donje strane, a nakon nekoliko dana na gornjoj strani lišća. Lisne pege su male, smeðe, veličine svega 2-3 mm sa jasno naglašenim rubovima.
Spajanjem pega nastaju žilama ograničene lisne nekroze (u obliku slova "V"), koje hlorotičnim ili žučkastim tkivom prelaze u zdravi deo lista (sličan simptom se javlja kod uvenuća prouzrokovanog Verticillium spp.).
Bakterijska palež muškatla
Bakterija se širi iz lisnih pega u nervaturu lista, pa inficirano lišće odumire i ostaje suvo na stabljikama. Kada su biljke zaražene preko korena, prve promene su vidljive uvenućem donjih listova, uz naknadno propadanje svih nadzemnih organa = "palež" (ovaj simptom se može zameniti s truleži korena prouzrokovane gljivicom Pythium spp.). Svi kultivari visećih pelargonija (Pelargonium peltatum) su vrlo osetljivi na bakterijsku palež. Na zaraženom lišću simptomi postaju vidljivi nakon 7 dana. Temperatura od 270C možu zaustaviti razvoj ove bolesti. Starije biljke su manje osjetljive na sistemsku zarazu i razvoj paleži. Ipak, takve biljke mogu sadržavati bakterije u korenovom sistemu, što rezultira infekcijom reznica. Premda se bakterije ne mogu održati u zemljištu bez biljnih ostataka, moguća je zaraza mladih biljčica preko korena (bolest se održava do godinu dana u nekompostiranim obolelim organima).
Bakterija se nekoliko meseci može održati na površini lišća kao epifit bez vidljivih znakova poremećaja. Može takoðe dobro "prezimeti" na divljim ili kultiviranim višegodišnjim Geranium vrstama. Dobro se prenosi sa kontaminiranog noža za rezanje reznica. Takoðe, bolest se vrlo dobro prenosi štetočinama ("belim mušicama"), kapljicama vode pri zalivanju, kišom, i fizičkim dodirom zaraženog i zdravog lišća. Osnovne mere biljne higijene za sprječavanje pojave bakterijske paleži muškatla su korišćenje zdravih "matičnih" biljaka pri proizvodnji reznica, sterilizovanog supstrata i posuda. Preporučuje se da se mlade biljčice povremeno preventivno zalivaju rastvorom kaptana (Captan ili Merpan 50 WP = 0,3 %). Noževe za reznice muškatla povremeno sterilisarati u 70 %-tnom rastvoru etilalkohola.
Pri hemijskom suzbijanju bolesti prednost dati preventivnoj primeni bakrenih fungicida (npr. Champion WP,). U zemljama okruženja (npr. Austrija, Maðarska) koristi se vrlo efikasan antibiotik atreptomicin ("Planomycin"), koji se koristi preventivnim prskanjem biljaka (0.06-0.1 %).
Plutavost lista muškatla
"Mekokožne" ili tarsonemidne grinje (Tarsonemidae) su, posljednjih godina, ekonomski značajna štetočina, u zaštićenom gajenju brojnih vrsta lončanica (npr. ciklama, afričkih ljubičica, kalanhoe, šeflere, ukrasnog bršljana, saintpaulia, glosinije i dr.) i cveća za rezanje (gerbera). Ove su grinje vrlo sitnog, prozirnog tela (0,1-0,25 mm) pa se mogu videti samo binokularnim lupama. Prekobrojna populacija čini vrlo prepoznatljive štete. Zadržavaju se u tkivu vegetativnog vrha gde sišu biljne sokove. Mlado lišće stoga zaostaje u rastu, naborano je i deformisano. Godišnje imaju
veći broj generacija. „Mekokožne" grinje su vrlo opasne u zaštićenom gajenju cveća. čim se primete simptomi napada pristupa se hemijskom suzbijanju primenom Vertimec ili sličnog preparata.. U susednim se zemljama od akaricida najčešće preporučuju dikofol, a kod aplikacije mora da se što kvalitetnije "okupaju" najmlaði ili vršni organi (vegetacijski vrhovi).
"Neživa" ili abiotska plutavost lišća pelargonija se prepoznaje po razvoju kvržica nalik na plutu na donjoj strani lišća - u početku zelene a kasnije smeðe boje. U drastičnoj meri delovi lista izmeðu plutastih izraslina vrlo brzo odumiru. Ovaj poremećaj se često pojavljuje na muškatlima izloženim direktnim sunčanim zracima tokom letnjih meseci. Premda neki autori navode da se radi o latentnim zarazama uzročnika bakterijske paleži, većina stručnjaka se slaže da je uzrok ovoj pojavi nežive ili neparazitske prirode s većim brojem mogućih uzroka:
1.Neujednačen režim vode kojem je izložen koren (vlažno-suvo),
2. previsoka relativna vlažnost bez dovoljno svetla
3. preterano ðubrenje mineralnim ðubrivima, posebno azotom,
4. štetan uticaj sunčanog spektra zbog "ozonskih rupa" i sve učestalijeg štetnog UV-zračenja. U sprečavanju pojave plutavosti lišća muškatla preporučujemo folijarno višekratno tretiranje fiziološkim rastvorom biostimulatora DRIN (0,05-0,075 %).
Pythium spp. - trulež korena
Baštensaka grinja
